Teoretyczna refleksja nad prawami człowieka zmieniła się znacznie w ostatnim dwudziestoleciu. Niezależnie od coraz to nowych doniesień prasy i telewizji o łamaniu owych praw w pewnych krajach, straciła wyraźnie na znaczeniu. Zarazem - od niedawna - można odnieść wrażenie, że zaczyna się wzbogacać o wątki krytyczne dotyczące ustroju, który nazywamy demokracją.
W minionym stuleciu, do roku 1989, na temat praw człowieka filozofowano głównie po to, by - powiedzmy to wprost - dyskredytować Związek Radziecki. A ściślej, by surowo osądzać niedemokratyczny sposób rządzenia oraz centralistyczne zarządzanie gospodarką jako nieefektywne. Że chodziło poza tym o zniszczenie gospodarek odpornych na dyktat wielkiego kapitału, okazało się trochę później. Głównymi zarzutami łamania praw ludzkich były prześladowania przeciwników politycznych oraz brak wolnych wyborów parlamentarnych - warunku i symbolu wolności. Ciekawe, iż wpływ, czy raczej brak wpływu zwykłego człowieka na gospodarkę był tematyzowany niezmiernie rzadko. Wątek ten zastępowały ogólnikowe postulaty wolności bez wnikania w to, kto konkretnie w wypadku zmiany ustroju będzie korzystał z podmiotowości gospodarczej. Innymi słowy, hasła wolności z żądaniami praw obywatelskich i politycznych wyczerpywały sprawę, a gospodarcze i socjalne prawa jednostki już wtedy były traktowane po macoszemu. Całość, choć w sprawie zabierali głos także filozofowie, miała charakter de facto propagandowy, a filozofia praw człowieka, rozwijana - jak teraz widać wyraźnie - głównie na użytek tak zwanego rynku i geopolityki, była na ogół dość powierzchowna i cząstkowa.
Po gospodarczo-politycznej transformacji byłego imperium radzieckiego zarzuty łamania praw człowieka nie wyszły z obiegu. Uzasadniały między innymi ekspansję Zachodu na Bałkanach, w Iraku i w Afganistanie, nadal dają się słyszeć w odniesieniu do państw, społeczeństw i kultur mogących stanowić teren politycznych interwencji i korzystnych zawłaszczeń. Mimo to sama doktryna, w swym głównym dotychczasowym nurcie, ulega wyraźnemu zaniedbaniu, zapewne dlatego, że w miejscach swego potencjalnego zastosowania nie budzi żywszego echa. Na tyle jednak jest jeszcze silna, że pod jej wpływem większość piszących o prawach człowieka stara się nie wykraczać poza standardowe ujęcia i mówić jak najmniej o prawach ekonomicznych lub socjalnych.
Na tym konformistycznym tle zasługują na uwagę te wszystkie, choćby nieczęste, odstępstwa od reguły, które mogą świadczyć o wzmacnianiu się dyskursu mniej ortodoksyjnego. Chodzi tu przede wszystkim o ujęcia silniej i konkretniej akcentujące niepodzielność praw człowieka, co oznacza między innymi powrót właśnie aspektów ekonomicznych i socjalnych. Na uwagę zasługują w szczególności prace przeniknięte autentyczną troską o, by tak rzec, pragmatyczny humanitaryzm oparty na realnej demokratyzacji świata. Ważne jest w nich także to, że pojawiają sie one w okresie, gdy w etyce społecznej i filozofii politycznej zaczyna się zaznaczać ponowne dowartościowanie klasycznego nurtu emancypacyjnego. Jednym z symptomów powrotu myśli odważniejszej jest rozszerzenie tematu wolności człowieka o zagadnienie jego społecznej autonomii. W sumie, rzecz tym cenniejsza, że łączenie perspektywy humanitarystycznej ze społeczno-ekonomiczną ciągle jeszcze ginie w cieniu bałamutnych dyskursów postmodernistycznych lub neoliberalnych.
Obecny kryzys gospodarczy przyniesie zapewne dalsze wyostrzenia spojrzeń na priorytetowe problemy etyczne ludzkości. Filozofia nie będzie tu chyba wyjątkiem, mimo iż jej główne nurty, jeśli nie od początku, to od wielu wieków, cechuje posłuszeństwo wobec panujących ideologii: tendencje heterodoksyjne zawsze korzystały z kryzysów.
Poniżej zamieszczamy w przekładzie polskim spis treści książki, która niezależnie od tego, jak do jakiego działu pisarstwa bywa włączana, jest pozycją tyleż informacyjną, co - mimo wielu odniesień do szczegółu i konkretu - w całym tego słowa znaczeniu filozoficzną: traktująca w sposób ogólny i teoretyczny o najważniejszych ludzkich sprawach. Propagujemy ją w nadziei, że w ten sposób przyczynimy się do jej przetłumaczenia na język polski. Już dzisiaj warto także zwrócić uwagę na jej autora: Rob Buitenweg jest filozofem prawa wyspecjalizowanym w zagadnieniach praw człowieka; pełni między innymi funkcję wiceprzewodniczącego Międzynarodowej Unii Humanistyczno-Etycznej oraz wiceprzewodniczącego Europejskiej Federacji Humanistycznej.
Rob Buitenweg, Human rights, human plights in a global village, [Atlanta] 2007 Clarity Press, 280 pp.
(Prawa człowieka i ludzkie niedole w globalnej wiosce)
Z Recenzji Henka Manschota
Spis treści
WPROWADZENIE
ROZDZIAŁ 1: KRÓTKA HISTORIA PRAW CZŁOWIEKA
Po gospodarczo-politycznej transformacji byłego imperium radzieckiego zarzuty łamania praw człowieka nie wyszły z obiegu. Uzasadniały między innymi ekspansję Zachodu na Bałkanach, w Iraku i w Afganistanie, nadal dają się słyszeć w odniesieniu do państw, społeczeństw i kultur mogących stanowić teren politycznych interwencji i korzystnych zawłaszczeń. Mimo to sama doktryna, w swym głównym dotychczasowym nurcie, ulega wyraźnemu zaniedbaniu, zapewne dlatego, że w miejscach swego potencjalnego zastosowania nie budzi żywszego echa. Na tyle jednak jest jeszcze silna, że pod jej wpływem większość piszących o prawach człowieka stara się nie wykraczać poza standardowe ujęcia i mówić jak najmniej o prawach ekonomicznych lub socjalnych.
Na tym konformistycznym tle zasługują na uwagę te wszystkie, choćby nieczęste, odstępstwa od reguły, które mogą świadczyć o wzmacnianiu się dyskursu mniej ortodoksyjnego. Chodzi tu przede wszystkim o ujęcia silniej i konkretniej akcentujące niepodzielność praw człowieka, co oznacza między innymi powrót właśnie aspektów ekonomicznych i socjalnych. Na uwagę zasługują w szczególności prace przeniknięte autentyczną troską o, by tak rzec, pragmatyczny humanitaryzm oparty na realnej demokratyzacji świata. Ważne jest w nich także to, że pojawiają sie one w okresie, gdy w etyce społecznej i filozofii politycznej zaczyna się zaznaczać ponowne dowartościowanie klasycznego nurtu emancypacyjnego. Jednym z symptomów powrotu myśli odważniejszej jest rozszerzenie tematu wolności człowieka o zagadnienie jego społecznej autonomii. W sumie, rzecz tym cenniejsza, że łączenie perspektywy humanitarystycznej ze społeczno-ekonomiczną ciągle jeszcze ginie w cieniu bałamutnych dyskursów postmodernistycznych lub neoliberalnych.
Obecny kryzys gospodarczy przyniesie zapewne dalsze wyostrzenia spojrzeń na priorytetowe problemy etyczne ludzkości. Filozofia nie będzie tu chyba wyjątkiem, mimo iż jej główne nurty, jeśli nie od początku, to od wielu wieków, cechuje posłuszeństwo wobec panujących ideologii: tendencje heterodoksyjne zawsze korzystały z kryzysów.
Poniżej zamieszczamy w przekładzie polskim spis treści książki, która niezależnie od tego, jak do jakiego działu pisarstwa bywa włączana, jest pozycją tyleż informacyjną, co - mimo wielu odniesień do szczegółu i konkretu - w całym tego słowa znaczeniu filozoficzną: traktująca w sposób ogólny i teoretyczny o najważniejszych ludzkich sprawach. Propagujemy ją w nadziei, że w ten sposób przyczynimy się do jej przetłumaczenia na język polski. Już dzisiaj warto także zwrócić uwagę na jej autora: Rob Buitenweg jest filozofem prawa wyspecjalizowanym w zagadnieniach praw człowieka; pełni między innymi funkcję wiceprzewodniczącego Międzynarodowej Unii Humanistyczno-Etycznej oraz wiceprzewodniczącego Europejskiej Federacji Humanistycznej.
Rob Buitenweg, Human rights, human plights in a global village, [Atlanta] 2007 Clarity Press, 280 pp.
(Prawa człowieka i ludzkie niedole w globalnej wiosce)
Z Recenzji Henka Manschota
“Znakomicie podbudowana argumentami i przystępna książka, niezbędny przewodnik dla każdego zainteresowanego prawami człowieka i rozwojem człowieczeństwa. Nikt nie ukazuje lepiej ważności i niezastąpionej wartości socjalnych i ekonomicznych praw człowieka w naszym czasie. Książka pobudzająca i nieocenione źródło informacji” - prof. dr. Henk Manschot (Professor in Ethics University of Humanistics, The Netherlands)
Spis treści
WPROWADZENIE
ROZDZIAŁ 1: KRÓTKA HISTORIA PRAW CZŁOWIEKA
1. Prawa szczególnego rodzaju
2. Prawo naturalne
3. Umowa społeczna
4. Prawo natury
5. Prawa naturalne
6. Konstytucjonalizacja
7. Dyferencjacja
8. Internacjonalizacja
9. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
10. Umowy międzynarodowe
Bibliografia
ROZDZIAŁ 2: ZAKRES PRZESTRZEGANIA MIĘDZYNARODOWYCH PRAW SOCJALNYCH
1. Zwalczanie biedy
2. Prawa socjalne
3. Prawa ekonomiczne
4. Prawa kulturowe
5. Odrębność praw obywatelskich i politycznych w stosunku do praw ekonomicznych, socjalnych i kulturowych
6. Wypełnienie luki
7. Regionalne prawa ekonomiczne, socjalne i kulturowe
8. Traktowanie praw ekonomicznych, socjalnych i kulturowych przez konstytucje - Konstytucyjne ujecie praw
ekonomicznych, socjalnych i kulturowych
9. Lekceważenie praw ekonomicznych, socjalnych i kulturowych
10. Dlaczego prawa ekonomiczne, socjalne i kulturowe bywają lekceważone?
11. Argument przeciwko prawom ekonomicznym, socjalnym i kulturowym jako realnym uniwersalnym prawom
ludzkim
Bibliografia
Rozdział 3: GODNE ŻYCIE
1. WprowadzenieROZDZIAŁ 4: BIEDA, CZY MOŻNA ZA NIĄ WINIĆ?
2. Godność człowieka
3. Istnieć jako osoba
4. Godne życie istoty ludzkiej: przyrodzone prawa do wolności, partycypacji i pomyślności
5. Główne wartości tworzące fundament praw człowieka
6. Wolność czy autonomia?
7. Wolność - pierwsza wśród równych
8. Pomyślność
9. Partycypacja
10. Indywidualność
11. Równość
12. Neutralność
13. Uwagi zamykające
Bibliografia
1. WprowadzenieROZDZIAŁ 5: FAŁSZE LIBERTARIANIZMU
2. 0 tych, którzy odrzucają sprawiedliwość społeczną
3. 0drzucenie libertariańskie
4. Bieda jako ludzka wada
5. Obowiązek powstrzymywania a obowiązek chronienia
6. Obowiązek pomocy
7. Kto jest adresatem tego obowiązku?
Bibliografia
1. WprowadzenieROZDZIAŁ 6: NADWYŻKA TREŚCI W PODEJŚCIU PRAWNYM
2. Rzekoma słuszność dzisiejszej dystrybucji
3. Wolność negatywna i pozytywna
4. Bieda jako pogwałcenie wolności negatywnej
Bibliografia
1. WprowadzenieROZDZIAŁ 7: NIEOKREŚLONOŚĆ PRAW EKONOMICZNYCH, SOCJALNYCH I KULTUROWYCH
2. Interesy
3. Tylko normatywne wskazówki, czy obowiązek?
4. Obowiązki, niemożności, obciążenia, brak praw
5. Prawo w funkcji zabezpieczenia a prawa ekonomiczne i socjalne
6. Prawa jako możliwości
7. Prawa/wolności
8. Roszczenie jako prawo
Bibliografia
1.WprowadzenieROZDZIAŁ 8: PRAWO RZECZ CENNA
2. Dynamika praw człowieka
3. Zobowiązania płynące z praw ekonomicznych, socjalnych i kulturowych
4. Co mówią różni autorzy?
5. Nieco więcej kategorii
6. Rezultat poszukiwania: porządek zobowiązań
7. Obowiązki prawne?
Bibliografia
1. Wprowadzenie
2. Obowiązek + interes = prawo: spojrzenie minimalistyczne
3. Intencjonalność
4. Ukierunkowanie na osobę
5. Ocena
6. Ocena a prawa człowieka
7. Społeczne rozpoznanie praw
8. Efektywna społeczna podbudowa: włączalność do prawodawstwa, egzekwowalność, kontrola społeczna
9. Elementy prawa: sens praw a prawo konkretne
10. Włączalność do prawodawstwa jeszcze raz
11. Aspekty i czynniki
12. Autentyczne prawa w prawodawstwie
Bibliografia
ROZDZIAŁ 9: GLOBALNE NORMY DLA GLOBALNEJ WIOSKI
1. Wprowadzenie
2. Względność historyczna a historyczna powszechność
3. Względność czy powszechność dzisiaj
4. Normatywna względność czy powszechność
5. Nieakceptowalność i niekonsekwencja relatywizmu kulturowego
6. Uniwersalizm normatywny a uniwersalizm wedle prawa
7. Dialog
Bibliografia
ROZDZIAŁ 10: W OBRONIE UNIWERSALIZMU: OBYWATELSTWO ŚWIATOWE
1. Relatywizm kulturowy a powszechność
2. Powszechność w odniesieniu do podmiotu prawa
3. Powszechność a przedmiot prawa
4. Powszechność a adresaci praw człowieka
5. Obywatelstwo światowe
Bibliografia
Uwagi końcowe
Tłum z ang. Jerzy Drewnowski